Henryk Sienkiewicz przyszedł na świat w 1846 roku w Woli Okrzejskiej na Podlasiu w zubożałej rodzinie szlacheckiej. Po ukończeniu gimnazjum rozpoczął studia w warszawskiej Szkole Głównej.
Studiował medycynę, ale już po pierwszym półroczu wbrew radom matki przeniósł się na Wydział Filologiczno-Historyczny. Uczniem był raczej słabym i jedyne, co dobrze mu szło to pisanie wypracowań (pierwsze utwory zaczął pisać jeszcze w szkole średniej). Porzucił jednak studia, nie zdając egzaminów końcowych.
Pracował jako guwerner i korepetytor, a także reporter i felietonista prasowy w Przeglądzie Tygodniowym i Niwie. Podpisywał się pod swoimi publikacjami pseudonimem Litwos.
Jak przystało na młodego pozytywistę, w swoich artykułach poruszał problematykę społeczną i kulturalną, zajmując się też losem najuboższych warszawiaków.
W roku 1876, w wieku lat trzydziestu, Sienkiewicz wyjechał w podróż do Ameryki Północnej. Wrażenia z tej trzyletniej wyprawy opisał w Listach z podróży po Ameryce, które ukazywały się w latach 1876 . 1878 na łamach Gazety Polskiej. Są one zapisem spostrzeżeń na temat amerykańskiej gospodarki i społeczeństwa, sytuacji Indian i emigracji.
Doświadczenia podróży zainspirowały go też do napisania dwóch słynnych nowel – Latarnika (1881) i ukazującego problem indiański Sachema (1883).
Wrócił do kraju w 1880 roku. Wraz z tą datą rozpoczął się przełomowy okres w jego życiu i twórczości.
W 1881 roku wziął ślub z Marią z Szetkiewiczów (po czterech latach umarła ona na gruźlicę, a Sienkiewicz żenił się jeszcze potem dwukrotnie), a w 1882 roku został redaktorem konserwatywnego dziennika Słowo.
Zainteresowany przeszłością i historią Polski napisał Ogniem i mieczem. Powieść ta drukowana w odcinkach właśnie na łamach Słowa wywołała zachwyt czytelników i podzielone zdania krytyków. W następnych latach ukazały się kolejne części Trylogii: Potop i Pan Wołodyjowski i podobnie jak część pierwsza szybko zyskały wielu czytelników. Zaskakujące jest tempo, w jakim pisarz ukończył Trylogię.
Tym bardziej że w tym okresie znowu wiele podróżował. W 1886 roku wyprawił się do Konstantynopola, Aten, Neapolu, a potem do Hiszpanii. W roku 1890 wyruszył zaś na wyprawę myśliwską do Zanzibaru. Tam z zapałem oddawał się polowaniu (między innymi na hipopotamy), i niestety chorował na febrę. Swoje przeżycia opisał w Listach z Afryki. Doświadczenia i obserwacje z tej egzotycznej wyprawy afrykańskiej wykorzystał też później w czasie opisywania przygód Stasia i Nel w książce dla dzieci W pustyni i w puszczy.
Po ukończeniu Trylogii Sienkiewicz stworzył dwie powieści współczesne: Bez dogmatu i Rodzinę Połanieckich. Szybko jednak powrócił do swych zainteresowań historycznych. Akcja ukończonej w 1896 roku powieści Quo vadis rozgrywa się w Rzymie za czasów panowania Nerona. Książka ta stała się kolejnym wielkim sukcesem pisarza.
Następną historyczną powieścią Sienkiewicza są Krzyżacy. W tym czasie pisarz ostro krytykował młodą literaturę modernistyczną, oskarżając ją o bezwartościowość i rozprzestrzenianie szkodliwych wzorców etycznych. To konserwatywne wystąpienie stało się powodem wielu polemik i dyskusji, a także dało początek „kampanii antysienkiewiczowskiej” prowadzonej odtąd przez zwolenników modernizmu.
W 1905 roku Sienkiewicz jako pierwszy polski pisarz otrzymał literacką Nagrodę Nobla za całokształt twórczości ze szczególnym uwzględnieniem powieści Quo vadis, która natychmiast stała się bestsellerem.
Jego ostatnie utwory to współczesna powieść Wiry i powieść młodzieżowa W pustyni i w puszczy. Po wybuchu pierwszej wojny światowej Sienkiewicz wyjechał do Szwajcarii, gdzie zorganizował Komitet Pomocy Ofiarom Wojny.
Umarł w Vevey 15 listopada 1916 roku. Osiem lat później jego prochy sprowadzone zostały do Polski i złożone w katedrze św. Jana w Warszawie.